Aleksanda Sołyga-Żurek dla PMR: Otwarta licencja na leki na koronawirusa?

Ten post dostępny jest także w języku: English

Czy zostanie stworzona światowa pula praw wyłącznych do testów, leków i szczepionek na koronawirusa? Jak mówi w rozmowie z PMR dr Aleksandra Sołyga-Żurek, europejski i polski rzecznik patentowy z kancelarii Patpol, pomysł ten uzyskał już poparcie WHO. Warto podkreślić, że i bez tego rozwiązania, firmy farmaceutyczne znalazły się ostatnio pod dużą presją.

Pula praw wyłącznych na zasadzie dobrowolnej

Prezydent Kostaryki Carlos Alvarado wraz z Ministrem Zdrowia Danielem Salas Peraza zaproponowali stworzenie światowej puli praw wyłącznych do testów na obecność koronawirusa, a także leków i szczepionek przeciwko COVID-19. Zostałyby one objęte swobodnym dostępem i otwartą licencją na korzystnych warunkach dla wszystkich potrzebujących. Propozycja ta uzyskała poparcie WHO i według słów dyrektora generalnego tej organizacji, Tedrosa Adhanoma Ghebreyesusa, trwają prace nad dopracowaniem szczegółów tego przedsięwzięcia.

– W większości państw istnieją już regulacje prawne umożliwiające władzom wymuszenie szerszego stosowania opatentowanych rozwiązań, jeżeli wymaga tego interes publiczny. Mowa tu głównie o różnego rodzaju licencjach przymusowych. Przystąpienie do wspomnianej powyżej puli praw wyłącznych i umożliwienie korzystania z otwartej licencji miałoby mieć jednak charakter dobrowolny – podkreśla w rozmowie z PMR dr Aleksandra Sołyga-Żurek, europejski i polski rzecznik patentowy z kancelarii patentowej Patpol.

Takie inicjatywy pojawiały się zresztą już wcześniej, w przypadku leków przeciwko takich chorobom jak HIV czy gruźlica. The Medicines Patent Pool i Unitaid obecnie również wspierają działania mające na celu otwieranie dostępu do leków przeciwko COVID-19.

Firmy farmaceutyczne pod presją

Dr Sołyga-Żurek pdkreśla, że firmy farmaceutyczne już wcześniej znalazły się pod ogromną presją, aby ułatwiać dostęp osób trzecich do swoich rozwiązań. Przykład z ostatnich tygodni to m.in. firma AbbVie, która zrezygnowała z egzekwowania swoich praw do leku przeciwwirusowego Kaletra. Nastąpiło to po tym, jak państwo Izrael zdecydowało o dopuszczeniu na własnym terytorium zamienników, pomimo pozostającego w mocy patentu. Również Gilead pod naciskiem opinii publicznej zrezygnowała z korzystania z przywilejów wyłączności dla leku Remdesiwir w USA, któremu niedawno przyznano status leku sierocego.

– Innym przykładem jest Roche, która znalazła się pod presją rządu Holandii, aby udostępnić skład buforu lizującego niezbędnego do przeprowadzania szybkich testów na obecność koronawirusa. Roche ma bowiem ok. 80% udziału w krajowym rynku testów, a miała nie być w stanie dostarczać wystarczających ilości odczynników. Ta ostatnia sprawa jest o tyle interesująca, że sam bufor lizujący nie jest chroniony patentem, a spółka argumentowała, że nie chce dopuścić do produkowania go przez inne podmioty w związku z obawami o jakość takiego produktu – wyjaśnia rzecznik patentowy.

Czy uda się osiągnąć kompromis?

Nie ulega wątpliwości, że dla firm farmaceutycznych, które ponosiły w wielu przypadkach znaczne koszty na zorganizowanie wieloletnich badań klinicznych i wprowadzenie produktu na rynek, decyzje o jakimkolwiek uwolnieniu praw wyłącznych w wielu przypadkach są trudne. – Sam koszt wyprodukowania leku to przecież często jedynie ułamek rzeczywistej inwestycji w opracowanie substancji czynnej od podstaw. Nie ulega jednak wątpliwości, że dostęp do odpowiednich leków, zwłaszcza w biedniejszych regionach, jest niewystarczający i takiej sytuacji nie sposób zaakceptować – dodaje dr Sołyga-Żurek.

Zdaniem rzecznika patentowego z kancelarii Patpol, takie inicjatywy jak pule praw wyłącznych, umożliwiające uprawnionym systemowe udostępnianie swoich rozwiązań na określonych warunkach (np. za określoną, niewygórowaną opłatą), mogą stanowić dobry kompromis. Uprawniony, nadal korzystając ze swojego rozwiązania, nie blokuje jednak całkowicie jego używania tam, gdzie nie jest w stanie odpowiedzieć na zapotrzebowanie. Równocześnie zachowując pewną kontrolę nad tym na jakich warunkach inne podmioty korzystają z licencji.